EPHESOS - 2 YAMAÇ EVLER

Efes gezimizde, geçen hafta Magnesia kapısından başladığımız gezimize Kuretler Caddesi üzerinde yamaç evlere kadar gelmiştik. Şimdi yoldan ayrılıp uzun süredir özel olarak kazılan yamaç evleri gezeceğiz. Üzeri tamamen örtülerek koruma altına alınan 2 nolu yamaç evin girişi ayrı ücrete tabi. Ücret kişi başı 15 TL. Burada müze kart geçmiyor.

Bülbül Dağı eteklerindeki teraslar üzerine yapılmış evlerde kentin zenginleri oturuyordu. Evler açık peristil bir avlu etrafına iki katlı olarak inşa edilmiştir. İlk inşa tarihi M.S. 1. yüzyıl olarak belirlenen evler, daha sonraki yıllarda çeşitli ilave değişikliklerle şehir terk edilene kadar kullanılmıştır. Evlerin tabanları mozaikler, duvarları mermer kaplama ve fresklerle dekore edilmiştir. Evlerin içinde çeşmeler ve yerden merkezi ısıtma sistemleri bulunmaktaydı.

İki adadan doğudaki insula Yamaç Evler I, batıdaki ise Yamaç Evler II olarak adlandırılmıştır. H. Vetters tarafından 1960-1967 arası birinci insula, 1967-1983 arasında ise ikinci insula kazılmıştır. Yamaç Evler I 3000 metrekarelik, II ise 4000 metrekarelik bir alanı kapsamaktadır. MÖ 1. yy’dan beri varlığı tespit edilen evlerin MS 7.yy’a kadar kullanıldığı anlaşılmıştır

Yamaç Ev 2 günümüzde yaklaşık 4.000 m² lik büyük bir ada insula (pekçok kişiye kiralanan bir ev) olarak tanımlanabilir: Üç teras üzerinde herbirinin girişi ayrı olan altı farklı oturma birimi bulunmaktadır. Adanın her iki yanında 27.5 m.lik bir seviye farkını telafi eden iki tane sokak vardır. Yamaç Ev 2’nin kuzey cephesi Kuretler Caddesi üzerinde bir sıra taberna (dükkan) ile sınırlanmakta, Ephesos şehrinin ızgara planını takip eden Yamaç Ev Caddesi de güney sınırı oluşturmaktadır.

Helenistik dönemde Efes’in yöneticiliğini yapmış olan Lysimakhos’un kenti yeniden yapılandırdığı dönemde İonya’da kullanılan hippodomik plan sistemi uygulanmıştır. Yeni planlamada kentin kutsal caddesi olan Kuretler Caddesi esas alınarak bütün caddeler ve sokaklar birbirini dik kesecek biçimde karelere bölünmüştür. Bu planlamada evler Kuretler Caddesi’ne ve güney uçtaki başka bir caddeye dar sokaklarla bağlanmıştır. Adalar teraslara ayrılmış, evlerden biri doğudaki diğeri batıdaki sokağa yönlendirilmiştir.

Terasların en alt yapısını Alytarches Stoası’na açılan dükkanlar oluşturur. İki katlı olduğu düşünülen dükkanların üst katı dükkan sahiplerinindir. Buluntulardan dolayı bir dükkanın meyhane olduğu düşünülmektedir. Teraslar arasındaki sokaklar dar ve merdivenlidir. Evlerin pis su kanlarlı pişmiş toprak künklerle sokaklardaki kanala getirilerek Kuretler Caddesi’ndeki ana kanala bağlanmıştır. Künklerin tıkanması sonucu temizlenmesi için üst tarafları elips şeklinde kesilerek temizliği saplanmıştır ve sonrasında tekrar kapatılmıştır.

Günümüzde görülebilen evlerin en erkeni İmparator Augustus dönemine aittir. Roma İmparatorluk döneminde caddelerden kırmızı kiremitli çatıları görülen evlerin dış görünümü oldukça sadedir ancak iç yapısı gösterişlidir. Çok gerekmedikçe pencere yapılmamıştır. Kazılar sırasında evlerin donanımı hakkında fikir verecek buluntular fazla ele geçmemiştir.

Erken Roma İmparatorluk döneminde (M.S. 20 civarı) inşaa edilmiş olan oturma birimleri çok katlı, sıra sütunlarla çevrili (peristil), etrafında oturma ve ev idaresi ile ilgili çalışma mekanlarının gruplandığı birer merkezi avlu ile karakterize edilmiştir. Su ihtiyacı ve gideri kuyularla sağlandığı gibi, pek çok kola ayrılan bir kanal sistemi de mevcuttu. Evin resmi kabul salonu veya odaları zengin süslemelerle donatılmışken, mutfak ve tuvalet gibi, evin çalışma ve kullanıma yönelik kısımları daha basittir. Özellikle günümüze ulaşmayan üst katların lüks içinde olduğunu tasavvur etmek gerekir; kaldı ki bu üst kat odaları ziyaret ve ziyafet amacıyla kullanılmaktaydı.

Evler peristil ev mimarisi geleneğine uygun yapılmıştır. Ortada bir avlu ve etrafında oturma birimleri yer alır. Evlerin bazıları iki ya da üç katlıdır. Alt katlar günlük yaşantıya yönelik oturma odaları, salon, mutfak gibi birimlere, üst katlar ise yatak odalarına ayrılmıştır. Çeşmeler bütün evlerde ortak özelliktir. Evlerde hamam benzeri ısıtma sistemi vardır. Sistemin merkezi hamam olarak kullanılırken aynı zamanda künklerle evin diğer kısımlarına aktarılarak ısıtılması sağlanmıştır. Bu sistemle bağlantılı olarak yemek odası, mutfak ve latrina önündeki çeşmelerden sıcak ve soğuk suyun akması sağlanmıştır. Evlerin çoğunda ağızları mermer bir kapakla kapatılmış su kuyuları bulunmuştur. Uygun bölümlerde tuvaletler yapılmıştır. Delikli oturma blokları ve altında ana kanalizasyona bağlı sistem vardır.

Evlerde inşaat malzemesi olarak taş ve tuğla harçla birlikte kullanılmıştır. Duvarlar içten ve dıştan sıvanmıştır. Evlerin tabanlarında mozaik kaplam ve mermer taban, duvarlarda ise freskler ve mermer kaplamalar kullanılmıştır. Mozaikler genelde siyah beyaz, geometrik desenli olmakla birlikte mitolojik sahneleri ve figürleri de içerirler. Fresklerde Müzler, Eroslar, kuş balık gibi havyan figürleri, günlük hayattan kişiler, tiyatro sahneleri işlenmiştir.

Mozaiklerin zaman içinde bozulmasıyla farklı boyutlarda ve renklerde tesseralar kullanılmıştır. Tamamen bozulduğunda yenilenmiştir. Farklı dönemlere ait aynı seviyede mozaikler bulunmuştur. Fresklerde çeşitli sebeplerle hasar oluştuğunda çoğu zaman kaldırılmamış yeni fresk harcının duvara sıkı yapışması için üzeri çekiçle çentiklenmiş ve 2-3 cm kalınlığında harç atılarak malayla düzeltilmiştir. Bazı odalarda bu yöntemle yapılan yedi kat fresk sayılabilmektedir.

M.S. 3. yüzyılda ardarda meydana gelen depremler sonucunda Ephesos’un şehir merkezinde barınmak imkansızlaşır. Bu öngörülemeyen doğal afet sonucunda Tahribat tabakalarında evlere ait her tür eşya kısmen de olsa koruna gelmiştir.

Geç Antik Çağda harabe acil ihtiyaçlara cevap verecek şekilde uyarlanarak kullanılmış, ancak M.S. 5. yüzyıl süresince birtakım mimari önlemler alındığı görülmektedir. Alanın tamamen yeniden düzenlenmesi ise ancak M.S. 7. yüzyılın başında gerçekleşmiş, Roma dönemi evlerinin üzerinde değirmenler, nalbantlar ve çömlekçilerin olduğu bir erken Bizans dönemi el sanatları mahallesi kurulmuştur.

Faydalanılan kaynaklar:

http://www.anadolucografyasi.com/haber_detay.asp?haberID=13

http://www.selcuk.bel.tr/tr/selcuk.php?module=31