TÜRKİYE’DE EVLİLİK ÇEŞİTLERİ

 Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Lütfi Sezen'in AÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi'nde yayımlanan çalışması evlilik kavramına ayrılmış. Araştırmasına göre Türkiye’de tam 33 çeşit evlenme şekli var. İşte çoğu rıza dışında gerçekleşen ve kadınları mağdur eden evlilik çeşitleri:

1- GÖRÜCÜ USULÜ İLE EVLENME:

Bu evlenme biçiminde kız seçme girişimi, doğrudan doğruya evlenecek gencin annesi,babası veya diğer yakınları tarafından başlatılmaktadır. Gencin kızı beğenmesi yeterli değildir. Diğer aile bireylerinin de onayını alması gerekmektedir. İlk önemli değerlendirme kızın güzelliği, asaleti, huyu, mahareti ve iffeti konusunda olur.

2- KIZ KAÇIRMA:

Ailelerin evliliğe kesin karşı çıkması durumunda kız kaçırma olayı gündeme gelir. Bu durum, sosyo-ekonomik ve diğer sebeplerle en çok kız tarafının engellemesi ile ortaya çıkar. Kız kaçırmanın diğer bir şekli de kızın rızası olmadan, zorla kaçırılmasıdır.

3- BAŞLIK PARASI KARŞILIĞINDA EVLENME:

Başlık, Anadolu´nun birçok yerinde ,evlenecek gencin kız tarafına ödediği paraya denir. Bu ödeme nakit para yanında; altın, ev, bahçe, tarla veya canlı hayvan (at, koyun, sığır vb.) olarak da gerçekleştirilmektedir. Oğlan tarafının ekonomik yıkımına sebep olmakta, gerekli paranın temin edilmemesi durumunda, kız kaçırma ve kan davası çoğaltmaktadır.

4- BAŞ ÖRTÜSÜ KAÇIRMA YOLUYLA EVLİLİK:

Hakkari, Van, Ağrı ve Erzurum´un bazı ilçelerinde rastlanan bu evliliğin gerçekleştirilmesinde; kıza ait bir eşyanın kaçırılması, kızı kaçırmakla eş tutulmaktadır. Bir kızın baş örtüsü delikanlı tarafından zorla kaçırılırsa, baş örtüsü kaçırılan kızın namusu kirlenmiş sayılır.

 5- BEŞİK KERTME:

Birbirini çok seven eş-dost, komşu veya yakınlar, çocukları henüz beşikte iken, beşiklerine birer kertme (işaret) vurarak kız ve oğlanın haberi olmadan nişanı gerçekleştirirler.Temelinde sosyo-ekonomik ve psikolojik etmenlerin yattığı bu tür evlenme, Hindistan ve Avustralya´da da görülmektedir.

 6- OTURAK ALMA EVLİLİK:

“Erkeğin kızı zorla kaçırması yanında, kızın bohçasını alarak oğlan evine gidip oturması durumu vardır ki buna bazı yörelerde, “oturak alma” denilmektedir. Kütahya, Sivas, Kastamonu illerinde bu evlilik biçimlerine rastlanmaktadır.

7- TAYGELDİ:

Eşini kaybetmiş bir kadının ya da boşanmış kadın veya erkeğin çocuklarını da alarak başka bir ‘dul’la evlenmesidir. Yanlarına gelen çocuklara taygeldi denir.

8- KUMA:

Eşi, çocuk doğuramayan erkek yeniden evlenirdi. Bu gibi evlenmelerde ilk kadın, sonradan gelenin yanında ikinci plana düşer.

9- BERDEL:

Başlık parası vermemek için hem kızı hem de oğlu bulunan iki ailenin, karşılıklı olarak hem kızlarını hem de oğullarını birlikte evlendirmeleri suretiyle gerçekleştirilmektedir.

10- KEPİR (YABAN DEĞİŞİMİ):

Zor kullanılarak gerçekleştirilen bir evlilik biçimidir. Evlenmek isteyen fakat başlık parası ve düğün masraflarını karşılayacak durumu olmayan ya da ailelerin çıkardıkları zorluklardan çekinen bekar iki arkadaş, kız kardeşlerini kendi aralarında değiştirirler. Bu tarz evlenme biçimine Hakkâri ve çevresinde rastlanılmaktadır.

 11- ÖLEN KARDEŞİN KARISIYLA EVLENME:

Doğu ve Güneydoğu Anadolu´da rastlanan bir evliliktir. Törelerden kaynaklanan bu evlilik biçimi, “Namusu başkalarına kaptırmamak” gibi bir anlayışla gerçekleştirilmektedir. Ölen kardeşin karısı, bekar olan erkek kardeşle evlendirilir veya evli olan erkek kardeşin ikinci eşi olması yoluna gidilir. Erkek kardeşin olmaması durumunda ise, yeğenler veya yakın akrabalardan birisi tercih edilir. Mirasın bölünmesi, öksüz kalan çocukların geleceğinden duyulan endişeler de bu tarz evliliklere neden olmaktadır.

12- BALDIZLA EVLİLİK:

Eşini kaybeden kocanın, baldızı ile evlenmesidir. Öksüz kalan çocuklara “üvey anne” olarak seçilen teyzenin daha hoşgörülü davranabileceği düşüncesi, bu evlenme biçiminin tercih edilmesinde etkili olmaktadır.

 13- İÇ GÜVEYİ:

Erkek çocuğu olmayan, ekonomik durumu iyi bazı aileler, kızı dışarı verme yerine, damadı “iç güveyi” olarak eve almaktadırlar. Özellikle tek kız çocuğu olan bazı aileler bu yola başvurmaktadır.

14- YETİM EVLİLİĞİ:

Anne ve babası ölmüş, kardeşleri olmayan bir delikanlı veya kızın, ileride kimsesiz kalmaması için yakın akrabalarından biriyle evlendirilmesidir.

15- YAKIN AKRABA EVLİLİĞİ:

Türkiye´de evli çiftlerin yaklaşık üçte birinin birbirleriyle yakın akraba oldukları ifade edilmekte ve akraba olan eşlerin yüzde 80´inin kardeş çocukları oldukları belirtilmektedir. Mirasın bölünmemesi, yakın akraba ve kardeş çocuklarının yaşlılık döneminde kayın valide ve kayın pedere daha iyi bakabilecekleri ümidi vb. sebeplerle bu evlenme biçimi tercih edilmektedir.

16- OLDU BİTTİ EVLİLİK:

Cinsel bir birliktelik yaşayarak evliliğin gerçekleşmesini sağlamak amaçlıdır.

17- PARA KARŞILIĞI EVLENME:

İlköğretim çağındaki çocukların okula gönderilmeyerek veya okuldan alınarak para karşılığında evlendirilmesidir. “Çocuk” denecek yaştaki kızların yaşlı ve özürlülere satılması şeklinde gerçekleştirilmektedir.

18- KAN PARASI KARŞILIĞI EVLENME:

Doğu ve Güneydoğunun kırsal kesimlerinde, öldürülen kişinin kan bedeli olarak para, altın, ev, tarla yanında kız verildiği de görülmektedir.

19- ANLAŞMALI EVLİLİK:

Eşlerini kaybetmiş kadın veya erkeklerin yaşlılık döneminde gerçekleştirdikleri bir evlenme biçimidir.

20- ÖÇ ALMA KARŞILIĞI EVLENME:

Aralarında kan davası bulunan kimi ailelerin, karşı tarafın onurunu incitip saygınlığını zedelemek amacı ile bu yola başvurdukları görülmektedir.

21- ÇOK EŞLİ EVLİLİK:

Eğitim düzeyinin yükseldiği çevrelerde bu evlenme biçimi ortadan kalmış olmasına rağmen, eğitim düzeyi düşük kırsal kesimlerde hala devam etmektedir. Çoğunlukla, erkek çocuk sahibi olup bulunduğu çevreye hükmetmek amacı ön plandadır.

22- HİLELİ EVLİLİK:

Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan emekli olan erkeklerin dul olanlarının, maaşlarının öldükten sonra bir yakını tarafından alınması için başvurulan evlilik biçimidir. Kağıt üzerinde kalan bir evliliktir.

23- RASTLANTI EVLİLİĞİ:

Rastlantı sonucu, başı sonu düşünülmeden yapılan evliliktir. Bir yolculuk sırasında karşılaşma, arkadaş, eş dost, akraba evinde karşılaşma, telefon konuşması sırasında ortaya çıkan etkilenme üzerine bu tür evliliğe karar verilebilmektedir.

24- İLAN YOLUYLA EŞ SEÇME (EVLENME):

Son zamanlarda, gazete, dergi, televizyonların teletext sayfalarına ve internete ilan vererek eş seçme yoluna gidildiği sıkça görülmektedir.

25- TERCİHLİ EVLİLİK:

Genellikle ana baba, büyük anne, büyük baba gibi aile büyüklerinin onayı ile gerçekleştirilmektedir.

26- YABANCI İLE EVLİLİK:

Yurt dışında görev yapan veya “işçi” olarak çalışanların gerçekleştirdikleri bir evlenme biçimidir.

27- FARKLI MEZHEP EVLİLİĞİ:

Birbirini seven farklı mezheplerden kişiler mutlu evlilikler yapabilirler.

28- METRES EDİNME:

Büyük kentlerde yaşayan eğitimsiz zenginler arasında; refah ve zenginlik göstergesi olarak “metres edinme” modası görülmektedir.

29- MUTA EVLİLİĞİ:

Geçici bir süre için yapılan evliliktir. Daha çok İran´da uygulanan bu evlenme biçimi, Türkiye´de de bazı çevrelerde görülmektedir.

30- DIŞ GÜVEYİ EVLİLİĞİ:

Başka ülkelerden kadınların Türkiye’den biriyle evlenmesi durumudur.

31- DUL EVLİLİĞİ:

Karısından boşanmış veya karısı ölmüş bir erkeğin, yine kocasından boşanmış veya kocası ölmüş bir dul kadınla evlenmesidir.

32- TANIŞIP ANLAŞARAK EVLENME:

Kız ve erkek belli bir süre arkadaşlık yaparak birbirlerini iyice tanıdıktan sonra gerçekleştirdikleri evlenme biçimidir

33- TELEVİZYON EVLİLİĞİ:

Bazı televizyon kanallarınca yürütülen reyting amaçlı bir evlenme biçimidir.