ZAMAN NEDİR?

Bilim, özellikle Rönesans sonrası adeta basamakları koşarak çıkılan bir merdiven gibi. Ama 21. Yüzyılı yaşarken dahi bilim henüz bazı önemli sorulara cevap veremedi. Bu yazı dizisinde Harriet SWAİN’in  “Big Questions in Science” kitabından geniş olarak anlattığı ve cevap bulmaya çalıştığı sorularımızı ve bilim adamlarının bunlara ilişkin yanıtlarını özetleyerek sunacağım. Belki de bu sorular sizin de zaman zaman aklınıza geldi. Umuyorum bu fikir fırtınası bilinemeyen bazı yanıtları açıklığa kavuşturur.

“Zaman, tohumların birleşmesinden, yumurtanın açılmasından başlayıp ölüme kadar devam eden, bizdeki değişmelerden başka bir şey değildir.” Alexis Carrel

Zaman Nedir?

Nedir zaman? “Eğer hiç kimse sormazsa,” diye yazıyordu Aziz Agustine dördüncü yüzyılda, “o zaman biliyorum; ama eğer bana soru soran birine açıklayacaksam, açıkçası bilmiyorum.” Zaman neden bir nehir gibi akıyor ve bu nehrin suyu nereden geliyor? Amerikalı fizikçi John Wheeler bir defasında “zaman her şeyi aynı anda olmaktan alıkoyan şeydir” demişti; tuhaf bir şekilde çekici, fakat en az ilk soru kadar karmaşık bir tez. Alman felsefeci Immanuel Kant, “Saf Aklın Eleştirisi” eserinde, bir insanın mekanın dışında veya zamanın yokluğunda hiçbir şey hayal edemeyeceğini söylemişti. “Bunlar, duyarlılığın öznel koşullarıdır,” diye yazıyordu. Kant’a göre nasıl bir prizma ışığı belirli bir düzen içinde sıralayarak çeşitli renklere ayırıyorsa, zihin de gerçekliği zaman ekseni etrafında bölüyor. Peki zaman gerçekten bir yanılsama veya algılamanın bir sonucu mu? Herhangi bir canlı olmadan ve dolayısıyla herhangi bir algı olmadan önce de yok muydu? Bugün, modern fizik zamanın karakterini evrenin ilk baştaki haline kadar takip ediyor ve fiziğin temel yasaları içindeki yerini sorguluyor. Düzensizlik düzene karşı büyük bir sayı üstünlüğüne sahiptir ve bir sonuç olarak evrenimizdeki şeyler bir tür düşük ölçekli kaos durumuna sürüklenmek gibi doğal bir eğilime sahiptir. Bu termodinamiğin ikinci yasasıdır: herhangi bir örgütleyici dış gücün yokluğunda şeyler, daha büyük bir düzensizlik veya entropi yönünde hareket ederler. Düzenin düzensizliğe doğru evrimleşme eğilimi, zamanın neden bir yönü olduğunu açıklar. Fakat açıklama, ancak evrenin nasıl olup da ilk başta düzenli hale geldiğini açıklamayı başarırsak işe yarayacaktır.  (Mark Buchanan)

Zamanın bir geleceği var mı? Evrenbilimcilerin bugün çözmek istedikleri problem evrende ne kadar madde olduğunu bulmak ve genişlemesinin, gözlemlerin gösterdiği gibi son zamanlarda başlayıp başlamadığını belirlemektir. Bu gözlemler artan bir kesinlikle saflaştırıldıklarında, gelecekteki torunlarımızın ne kadar zamanı kaldığını gösterecektir. Evrenimiz tekrar küçülmeye yetecek bir yavaşlıkta genişlemiyor. Görünüşe göre, sonsuza kadar genişlemeye devam edecek. Evrenin sonsuza kadar genişlemesi, onun sürekliliğinin daha sınırlı bir ömrü olduğu anlamına gelir. Gezegenler ve yıldızlar yörüngelerinden çıkacak ve ölecek; madde bozunacak; kara delikler yaklaşan kıyametle beslenecek; karanlık, yalnız sadece radyasyon ile basit temel parçacıkların olduğu bir evren yaratarak yok olacaktır.  (John Barrow)